Hoe ziet de toekomst eruit voor de vissen?

Vis in een wijnglas © IPF / IPF

Op haar weg van de Middellandse Zee naar Spitsbergen ontmoet de bemanning van de Alcyon vissersboten in alle maten en vormen, van het kleine vissersbootje tot de grote trawler. Voor vele mensen betekent vissen een leuke namiddag, in alle rust doorgebracht aan de rand van een meer of van een rivier. Maar vissen, en alle activiteiten die daarmee gepaard gaan, is vooral het beroep van 200 miljoen mensen over heel de wereld! En het leven van al die mensen hangt af van de toekomst van de vissen.

Zeemilieus zijn vaak kwetsbaar en de menselijke invloed kan in sommige gevallen een fragiel evenwicht breken dat later moeilijk te herstellen valt. Daarom is voor vele mensen de volgende vraag van cruciaal belang : kan men vandaag de dag, met alle wetenschappelijke kennis die voorhanden is, de toekomst van de vissen voorspellen?

Reeds in 1946...

Reeds in 1946 kwam, tijdens een internationale conferentie in Londen, het probleem van de uitputting van de zeerijkdommen voor de Noordzee aan bod.

Na de Tweede Wereldoorlog is men echt intensief gaan beginnen vissen, voornamelijk in de Noord-Atlantische Oceaan. Door de technologische vooruitgang (sonar, synthetische vezels, bevriezing aan boord, enz...) is men vanaf dan ook steeds meer gaan vissen. Boten werden groter en groter, vaarden steeds verder en verder en visten steeds dieper en dieper. De "fabrieksschepen" overstegen alles: dit zijn schepen die quasi constant in volle zee vertoeven en die bevoorraad worden door en uitwisselingen verrichten met andere boten die naar hen toe varen.

Een ander extreem voorbeeld is dat van de trawlers, boten die met hun gigantische netten de hele zeebodem bijeenharken. In de Golf van Biskaje bijvoorbeeld wordt elke vierkante meter zes keer per jaar "afgeschraapt"!

Het moment waarop de gevolgen zichtbaar werden

Elke vissoort plant zich op eigen tempo voort. Sommige vissen krijgen meer "kleintjes" in één keer dan anderen. Hoe het ook zij, indien men vissen van een bepaalde soort sneller opvist dan dat ze zich kunnen voortplanten, zal deze soort langzamerhand verdwijnen. Dit noemt men het fenomeen van de "overbevissing".

In de jaren '70 kenmerkten sommige zones zich reeds door een ernstig tekort aan bepaalde vissoorten : de ansjovis in Peru, de kabeljauw in de Noord-Atlantische Oceaan. De situatie is er vervolgens alleen maar op achteruit gegaan daar het aantal vissersboten maar bleef toenemen. Vanaf dan hebben politici getracht wetten te ontwerpen die de visserspraktijken in betere banen moesten leiden.

De visvangst is niet de enige oorzaak

Terwijl, in de jaren '70, nieuwe politieke wetten van kracht werden, probeerden wetenschappers te begrijpen wat er aan de hand was.

De meeste vissen leven nabij de kusten, omdat hun voedsel zich voornamelijk in ondiep water concentreert. In de kustgebieden is er ook een grote concentratie van menselijke activiteiten en die hebben een grote impact op het milieu waarin vissen leven.

Beetje bij beetje zijn drie hoofdoorzaken geïdentificeerd :

De overbevissing (die de eerste oorzaak is voor de afname van het vissenbestand).
Kustplanning (die het milieu wijzigt waarin vissen leven)
Vervuiling (80% van de vervuiling van de zee is afkomstig van het vasteland)

Meer dan 30 jaar na de bewustwording van het probleem ontdekt men nog altijd nieuwe effecten die menselijke activiteiten kunnen teweegbrengen op het mariene milieu en dus ook op het vissenbestand.

DE "DODE ZONES"

Zo heeft de VN in 2004 een rapport uitgebracht waaruit blijkt dat er in de oceanen op aarde 146 zones zijn die, weliswaar tijdelijk, volledig verstoken zijn van zuurstof. Die zones zijn het resultaat van een teveel aan voedingsstoffen in het water (vooral stikstof afkomstig van de landbouw, van de auto- en de industriële vervuiling en van afval). Het teveel aan voedingsstoffen veroorzaakt de vermenigvuldiging van minuscule zeeorganismen die men fytoplankton noemt.

Wanneer deze organismen sterven, absorbeert hun ontbinding een groot deel van de zuurstof aanwezig in het water. Dit fenomeen noemt men "eutrofiëring". Vissen ontvluchten deze verstikkende zones en dieren die zich niet snel genoeg kunnen verplaatsen of die al helemaal niet bewegen sterven (venusschelpen, langoesten, oesters, enz.).

Sinds de jaren '60 nemen die zones toe en worden ze steeds groter. Sommigen worden zelfs tot 70 000 vierkante kilometer groot! De grootste zones bevinden zich onder andere in de Golf van Mexico (waar de Mississippi in uitmondt), in de Baltische Zee, in de Zwarte Zee, in enkele Scandinavische fjorden maar ook in China, Japan, Zuid-Amerika en Australië.

Het rapport van de VN concludeert dat deze "dode zones" een bedreiging vormen voor het vissenbestand en voor de menselijke bevolking die ervan afhangt.

De Golf van Biskaje wordt warmer

Slechts enkele weken geleden heeft het IFREMER (Institut Français de Recherche pour l'Exploitation de la Mer) een studie uitgebracht die onze aandacht op een nieuw fenomeen heeft gevestigd : het water wordt warmer!

Het IFREMER heeft aangetoond dat het water van de Golf van Biskaje sinds 1970 met gemiddeld 1,5 °C gestegen is aan de oppervlakte en met 0,8 °C op een diepte van 200 meter!

Uiteraard reageren vissen op deze veranderingen, maar niet noodzakelijk op een slechte manier: verschillende vissoorten (die van warm water houden) nemen zelfs in aantal toe. Helaas voor de vissers zijn deze vissen niet altijd eetbaar!

De toekomst van de vissen

Sommige soorten zijn reeds uitgestorven. Maar ondanks deze sombere situatie staat de toekomst van de "overlevende" soorten allesbehalve vast. Die toekomst zal namelijk afhangen van de concrete acties die ondernomen worden om deze soorten te beschermen. Conventies en gedragscodes bestaan al sinds vele jaren en ook al is het niet altijd even makkelijk om ze toe te passen, zou hun gebruik door de meeste landen op aarde een grote vooruitgang zijn.

Lokale initiatieven vinden wel degelijk plaats. Zo hebben de landen langs de Rijn zich ingezet om hun stikstofproductie (één van de oorzaken van de eutrofiëring en van de "dode zones") met de helft te herleiden. En op die manier zijn ze erin geslaagd om de hoeveelheid stikstof dat in de Noordzee terechtkomt met 37% te verminderen. Men moet zulke initiatieven aanmoedigen en hopen dat ze in aantal zullen groeien.

En ten slotte zou het verstandig zijn om alle openbare werken aan de kust te laten voorafgaan door een grondige studie. Zo zou men redelijk dwaze vergissingen kunnen vermijden:

Zo heeft men een deel van de koraalrif van een eiland van de Caraïben opgeblazen om windsurfers zo makkelijker toegang te verlenen tot het eiland. De wijzigingen in de lokale stromingen die hieruit voortvloeiden leidden tot de verdwijning van al het strandzand, wat niet alleen de toeristische activiteiten op het eiland serieus heeft gecompromitteerd maar ook de erosie van de kustlijn van het eiland heeft veroorzaakt! Uiteraard zijn de vissen en andere organismen, die normaal gezien beschermd werden door de koraalrif, verdwenen aangezien de lagune nu overspoeld werd door golven en sterke stromingen.